Zes vragen over stress
Auteur: Gerard Dabroek
Bron: www.metamorfosemagazine.org
Wat is stress? Wat zijn de belangrijkste oorzaken? Wat kunnen de gevolgen zijn voor je lichaam? Wat zijn de kenmerken waaraan je stress herkent? Zou de toepassing van Bijbelse principes stress-verminderend kunnen werken? Hoe zou je het best kunnen omgaan met mensen die aan stress lijden? Stress bij kinderen.
Wat is stress?
“Stress” is een uit het Engels overgewaaide term, die we het best kunnen vertalen als “spanning”. In het dagelijks gebruik is het woord stress een vrij vaag omschreven begrip. Het wordt gebruikt om het soort situatie aan te geven dat spanning veroorzaakt, maar ook om de spanning zelf te beschrijven, en ook om de gevolgen van die spanning te beschrijven.
Om te begrijpen wat stress is, kun je het best een vergelijking maken met de techniek. Stel je een plank voor die aan de uiteinden ergens op ligt.
Wanneer er gewicht op de plank komt, dan gaat deze door die belasting doorbuigen, waardoor er een bepaalde spanning ontstaat in de plank. Hoe groter de belasting, des te groter is de spanning.
Zo is het ook met mensen: als ze op één of andere manier belast worden, dan ontstaat er een bepaalde spanning, die we stress noemen.
Wat zijn de belangrijkste oorzaken van stress?
De oorzaken van stress kunnen er vele zijn. De belangrijkste bronnen van stress zijn:
- Familie-omstandigheden
- Werk of studie
- Financiën
- Gezondheid
- Overtredingen
Ik zal bij elk een voorbeeld geven van een oorzaak van veel stress en een oorzaak van weinig stress:
- Echtscheiding / ruzie
- Ontslag / proefwerk
- Hypotheek / portemonnee verloren
- Zware operatie / griep
- Inbraak / parkeerbon
Bij mensen van deze tijd wordt stress meestal veroorzaakt door een – te – druk leven met combinatie van factoren uit verschillende categorieën. Al deze stress-veroorzakers zijn te vergelijken met de gewichten die de plank doen doorbuigen. Het één weegt zwaarder dan het ander en veroorzaakt dus meer stress. De Amerikaanse onderzoekers Holmes en Rahe hebben in 1967 geprobeerd om stress meetbaar te maken door aan allerlei stress-factoren een bepaalde waarde (of: gewicht) toe te kennen. Het ergst noemden ze de dood van de levenspartner. Die gebeurtenis gaven ze 100 “punten”. Andere factoren werden daarmee vergeleken. Echtscheiding bijv. kreeg dan 73 punten, zwangerschap 40 en het beëindigen van een schoolopleiding nog altijd 26 punten. Overigens verschilde het gewicht van de verschillende factoren van cultuur tot cultuur. Echtscheiding bijvoorbeeld is in de ene cultuur veel erger dan in de andere.
Wat kunnen de gevolgen zijn als je niet reageert op de stress-alarmsignalen van je lichaam?
Een klein beetje stress is gezond. Wanneer je een beetje spanning voelt voor een examen dan helpt dat om beter te presteren. Je lichaam en geest zijn dan als het ware extra actief. Veel mensen hebben blijkbaar een tekort aan spanning, getuige de goede verkoopcijfers van enge films en de lange rijen voor achtbanen en spookhuizen op de kermis. Hiermee veroorzaak je vrijwillig stress bij jezelf! Een beetje spanning (= stress) is blijkbaar wel … spannend! Maar ook hier geldt: teveel is nooit goed. Denk maar eens aan die plank. Wanneer je doorgaat met gewicht stapelen dan knapt de plank op een bepaald moment.
De draaglast op de plank is dan groter geworden dan de draagkracht van de plank. Het moment waarop de plank knapt hangt dus af van twee dingen: (a.) de draaglast, dat is de hoeveelheid gewicht op de plank; (b.) de draagkracht van de plank.
Zo is het met mensen ook: de draagkracht van de één is groter dan van de ander. Bij gelijke belasting kan de één nog normaal functioneren, terwijl de ander al is “afgeknapt”. Toch is er voor ieder mens een punt waarop hij er niet meer tegen kan. Elk mens kan maar een bepaalde hoeveelheid stress verdragen en niet meer.
Wat zijn de kenmerken waaraan je stress herkent?
Wanneer de spanning oploopt dan uit dat zich zowel op lichamelijk als op psychisch terrein. Lichamelijk kan het zich uiten in hoge bloeddruk, hoofdpijn, zuurbranden, gejaagdheid en dergelijke (“ik voel me zo gespannen”). Psychisch door piekeren, angst, gevoelens van onvermogen, hulpeloosheid en hopeloosheid (“ik kan het niet meer aan”).
Wanneer je deze alarmsignalen niet serieus neemt dan kan dat in het uiterste geval leiden tot psychosomatische ziekten of tot overspannenheid / depressie. Psychosomatische ziekten zijn lichamelijke ziekten, waarvan het verloop afhangt van de hoeveelheid spanning die de patiënt te verdragen heeft. In tijden van stress vlamt de ziekte op, in rustiger tijden zijn de symptomen minder.
De belangrijkste psychosomatosen zijn aandoeningen van:
- Het ademhalingsstelsel (astma, hyperventilatie)
- Het maag-darmstelsel (maagzweer, ontstekingen)
- De huid (eczeem, haaruitval)
- Het zenuwstelsel (migraine)
- Het hart- en vaatstelsel (hoge bloeddruk, hartinfarct).
Met andere woorden: zo ongeveer je hele lichaam kan aangetast worden door sterke psychische belasting!
Op psychisch terrein leidt overbelasting uiteindelijk tot overspannenheid en / of depressie. Kenmerken kunnen zijn:
- Verlies van interesse in de dagelijkse bezigheden
- Verminderde eetlust
- Slapeloosheid
- Rusteloosheid
- Sterke vermoeidheid
- Sterk piekeren
- Minderwaardigheidsgevoelens
- Concentratiestoornissen
- Enz.
Wie hiervan geschrokken is, moet dit bedenken: van een spannend boek krijg je echt geen maagzweer, en als je ouders een keer ruzie maken, houd je echt geen hartklachten daaraan over. Nee, het is de onveranderlijk zware en langdurige belasting, die zonder ingrijpen uiteindelijk kan leiden tot dergelijke klachten.
Zou de toepassing van Bijbelse principes stress-verminderend kunnen werken?
Om de stress in je leven te verminderen kun je aan twee fronten werken. Aan de ene kant door zelf zodanig te veranderen dat je draagkracht groter wordt. Aan de andere kant door iets te doen aan de draaglast, of wel aan de hoeveelheid stress-factoren die op je afkomt. Over allebei deze terreinen heeft de Bijbel iets te zeggen.
Ten eerste over het vergroten van je draagkracht: “Komt tot Mij, allen die vermoeid en belast zijt, en Ik zal u rust geven” (Matt. 11:28). In deze tijd vol stress is rust een schaars artikel. De Here Jezus wil ons rust geven! Hij vraagt er ook iets voor terug, namelijk dat we tot Hem komen. Hier ligt naar mijn idee het cruciale verschil tussen niet-christelijke en christelijke hulpverlening. De niet-christelijke hulpverlening gaat er meestal van uit dat we als mens zelf in staat zijn om met stress om te gaan. Ze probeert bronnen in onszelf aan te boren. Ook alle vormen van yoga, meditatie en dergelijke zijn hierop gericht.
De Bijbel leert ons het tegenovergestelde. We kunnen het leven juist niet alleen aan. De dagelijkse praktijk van het leven toont dit dan ook overduidelijk. Religies en therapieën kunnen niet voorkomen dat de inrichtingen vol zitten met depressieve en overspannen mensen. De Bijbel biedt ons geen goedkope oplossing. Het kost heel veel om jezelf aan Hem uit te leveren, om het roer uit handen te geven. Maar dan neemt Hij ook de leiding in je leven. Je hoeft het zelf niet meer te dragen, en Zijn draagkracht is oneindig veel groter dan de onze. “Werpt al uw bekommernissen op Hem, want Hij zorgt voor u” (1 Petr. 5:7). Aan Hem kun je al die problemen en moeilijkheden, al die bronnen van stress uitleveren. Ook alle schuld over gedane zonde, een veel voorkomende bron van onrust. Hij vergeeft! “Want wij hebben geen Hogepriester die niet kan medevoelen met onze zwakheden, maar een die op gelijke wijze als wij verzocht is geweest…” (Hebr. 4:15).De Here Jezus staat niet zover van ons af als wij soms denken. Hij weet precies wat wij door moeten maken. Hij is er Zelf geweest. De kwellingen die Hij heeft moeten doormaken! Hij staat ook niet toe dat wij meer te verwerken krijgen dan wij aankunnen. Zie bijv. 1 Cor. 10:13, waar het gaat over de verzoekingen die een mens kunnen treffen: “Gij hebt geen bovenmenselijke verzoeking te doorstaan. En God is getrouw, Die niet zal gedogen dat gij boven vermogen verzocht wordt, want Hij zal met de verzoeking ook voor de uitkomst zorgen, zodat gij ertegen bestand zijt”.
Samenvattend: Hij helpt ons, zorgt voor ons, weet wat wij doormaken, beschermt ons en geeft uitkomst. Wat een troost is dat als je door stress overspoeld dreigt te worden!
Ten tweede kun je iets doen aan de hoeveelheid stress-factoren die op je afkomt. “God is geen God van wanorde, maar van vrede” (1 Cor. 14:33). Deze tekst gaat over orde in de Gemeente. Ze geeft aan dat God niet houdt van wanorde. Veel mensen daarentegen leiden een zeer wanordelijk leven. Afspraak hier, afspraak daar, avondje weg, nachtje overslaan, werken, werken, werken…en dan gaat het mis. God weet dat het goed voor ons is om regelmaat in ons leven te hebben. “Alles heeft zijn uur, en ieder ding onder de hemel zijn tijd” (Prediker 3:1). We moeten de tijd nemen om onze afspraken na te komen zonder gejaagd te moeten zijn. We mogen voldoende tijd nemen om ‘s morgens op te staan, om te eten, om ons lichaam te verzorgen, om ons te ontspannen, om met anderen te praten, om te bidden.
Ook heeft God niet voor niets een rustdag ingesteld. Hij weet dat het goed voor ons is om rust te nemen. Regelmaat in je leven helpt je om de problemen van elke dag beter aan te kunnen. “De dag van morgen zal zijn eigen zorgen hebben” (Matt. 6:34). We kunnen beter met elk ding dat we doen 100 procent bezig zijn, dan dat we in gedachten met 100 dingen bezig zijn! Zonder regelmaat en rust pleeg je roofbouw op jezelf. De draaglast kan vaak veel beter verdeeld worden over de tijd die je ter beschikking hebt.
“Geef dan de keizer wat des keizers is, en Gode wat Gods is” (Matt. 22:21). De Here Jezus laat ons zien dat God recht heeft op ons en op onze tijd. En ook dat we de juiste prioriteiten moeten hebben. Wie of wat is het belangrijkst voor ons? Ons lijstje zou ongeveer zó moeten zijn: in de eerste plaats komt de Here God en pas daarna volgen ons gezin, onze dagelijkse bezigheden en onze Gemeente. Komt dat tot uiting in onze tijdsindeling? Meestal niet. Nemen we tijd om met Hem om te gaan? Begraven we ons niet in onze carrière? In het algemeen geldt wie teveel tijd in het één steekt, krijgt niet alleen problemen met dat ene, maar ook met de rest. Een voorbeeld: wie alleen maar werkt, raakt overspannen van het werk én verwaarloost zijn gezin. Wie elke avond met gemeentelijk werk bezig is, neemt teveel verantwoordelijkheid én verwaarloost misschien zijn relatie met God. Op alle fronten komen er dan problemen, met als gevolg de nodige stress. Stress die voorkomen had kunnen worden als we ons leven beter hadden ingedeeld. Kijk eens kritisch waar je tijd aan op gaat en of dat geen bron van stress vormt. Wie altijd tijd tekort komt, is verkeerd bezig. Kijk of er bezigheden zijn die veel spanning geven, maar eigenlijk onnodig zijn. Mijd die dingen die onnodige bronnen van stress vormen. Kijk niet naar enge films als je er niet tegen kunt. Bereid je goed voor op sollicitaties en examens. Op veel bronnen van stress kun je geen invloed uitoefenen. Op heel veel echter wel!
Hoe kun je het beste omgaan met mensen die aan stress lijden?
Wanneer je iemand in je omgeving ziet lijden onder stress, dan kun je de volgende dingen voor hem betekenen:
Een luisterend oor
Er wordt heel wat afgepraat in de wereld, maar er wordt ontstellend weinig geluisterd. Van nature zijn we geneigd om, wanneer iemand ons moeilijkheden vertelt, onmiddellijk uit ons eigen geheugen soortgelijke problemen op te diepen en deze aan die ander te vertellen. Die wordt daardoor juist nog meer belast. Echt luisteren, echt meeleven is moeilijk en eist zelfdiscipline. Maar voor de ander is het heerlijk om van zich af te praten als je écht luistert. Zo kan er op zich al een last van iemand afvallen.
Een rustpunt
Wie zelf de rust gevonden heeft bij de Here Jezus, kan innerlijke rust uitstralen, ook al heeft hij nog zulke drukke werkzaamheden. Twee “gestresste” mensen verergeren elkaars stress. Maar zoals je elkaar op de zenuwen kunt werken, kan ook rust op een ander overslaan. Iedereen kent wel van die mensen in wiens gezelschap je je gewoon op je gemak kan voelen en je kan ontspannen.
Een wegwijzer
We kunnen iemand die aan stress lijdt helpen om zijn leven zodanig in te richten dat de draaglast kleiner wordt, zodat hij minder stress hoeft te ervaren. Nog belangrijker is het dat we hem de weg wijzen naar de Ware Helper, de Ware Bron van rust. Ook veel christenen vergeten vaak dat ze bij Hem rust kunnen vinden. Hopelijk kun je met de dingen die ik bij vraag 5 heb genoemd een ander van dienst zijn, christen én niet-christen.
Een bidder
God wil gebeden zijn. Wat is er beter dan de ander in gebed bij de Heer te brengen en aan God te vragen om voor diegene te zorgen. God kent ieders problemen. Maar wat nemen we vaak weinig tijd om voor elkaar te bidden! Ook samen bidden met iemand die daar zelf de rust niet voor kan vinden, kan voor de ander tot grote zegen zijn.
Door deze dingen te doen, help je de ander niet alleen om de stress te verminderen, maar ook om de stress beter aan te kunnen.
Komt stress ook bij kinderen voor?
Stress komt ook bij kinderen voor en naar mijn mening in vrij sterke mate. Dat is ook niet zo verwonderlijk. Via de school en het jeugdjournaal zijn kinderen tegenwoordig al voor hun twaalfde op de hoogte van hongersnood, oorlogen, milieuverontreiniging, atoomdreiging, enzovoort. Aan de ene kant is het natuurlijk goed om geïnformeerd te zijn, maar anderzijds dragen jonge kinderen daardoor alle ellende van de wereld al op hun schoudertjes zonder er veel aan te kunnen veranderen. Ook de school is een bron van stress. Veel vakken, veel leren, goede cijfers halen, het legt een zware prestatiedruk op de kinderen, die voor sommigen alleen al genoeg is om overspannen te raken. Ook ‘anders zijn’ (bijv. gekleurd of gehandicapt) kan op school een bron van stress zijn. Kinderen zijn hard voor elkaar. Een kind kan zo vreselijk gepest worden dat het er bijna aan onderdoor gaat. De televisie is een belangrijke bron van stress. De kinderprogramma’s zijn op het ogenblik niet zo onschuldig. Tekenfilms staan bol van agressie, van demonen en monsters en zelfs van occultisme. Tenslotte is de gezinssituatie vaak erg zwaar voor kinderen. Denk daarbij aan ‘sleutelkinderen’, wiens ouders allebei werken, zodat ze op jonge leeftijd al veel meer verantwoordelijkheden zelf moeten dragen zonder steun van hun ouders. Ook echtelijke ruzies en echtscheidingen vormen een zware belasting voor het kind. Nog erger: kindermishandeling en incest. Deze doen een zeer directe aanslag op de draagkracht van het kind.
In de kinderpsychiatrie heb ik meermalen kinderen aangetroffen, die door combinaties van bovenstaande factoren zo zwaar belast werden dat ze “decompenseerden”, d.w.z. afknapten, overspannen raakten. Dat kan zich uiten op verschillende manieren, bijv. van een schoolfobie of een depressie tot een zich volkomen terug trekken in zijn eigen fantasiewereld.