Burn-out als start van een nieuw leven?

Auteur: Manuel Lub
Bron: www.metamorfosemagazine.org

Heb jij al eens te maken gehad met een burn-out? Misschien bij jezelf of bij iemand in je omgeving? Een heftige gebeurtenis met vaak langdurige gevolgen. Toch kan er ook een gouden randje aan zo’n ingrijpende gezondheidscrisis zitten. Want wat of wie is er eigenlijk opgebrand? Misschien wel een methode, een denk- of levenswijze die niet levensvatbaar was?

In 2014 mochten mijn vrouw en ik voor dit magazine het artikel ‘Burn-out! En nu?’ schrijven.¹ De bijdrage die je nu leest, sluit hierbij aan. In het vorige artikel bespraken we een behandellijn voor mensen die burn-out zijn. De behandelmethode bestaat uit drie fasen. Tot rust komen, inzicht verwerven en de nieuwe inzichten in je leven implementeren. In dit artikel wil ik deze drie punten met je overlopen en met je delen hoe ik die fasen zelf ben doorgegaan. Ik hoop dat het je mag bemoedigen.

Tien jaar later
Het is dit jaar tien jaar geleden dat ik het zelf meemaakte, een totale lichamelijk en geestelijke uitputting. Die situatie sluimerde al een tijd. Ze uitte zich in allerlei gezondheidsklachten. Achteraf zie je dat allemaal veel duidelijker. Maar wanneer je in de situatie zit, leef je in onzekerheid. Wat is er met me aan de hand? Waar komen die klachten vandaan? Waarom voel ik me zo moe, ben ik vaak ziek en heb ik zo weinig energie?

Mijn huisdokter maakte in augustus 2009 komaf met al die onzekerheid. “Je bent opgebrand. Burn-out”, zei hij. Thuisblijven en uitrusten was nu de opdracht. Aan mijn herstel werken. Voor die uitdaging stond ik, niet wetend waar en hoe te beginnen. En als ik er nu aan terugdenk, kan ik het haast nog niet geloven hoe ik er toen aan toe was.

Als je dan eindelijk aan die moeheid mag toegeven en tijd krijgt om te herstellen, dan breekt de dam volledig door. Je hoeft je niet langer meer recht te houden. Het was een heel vreemde gewaarwording. Het leek alsof mijn lichaam geen energie meer kon produceren. Ik voelde me net een slappe dweil. Als ik een takeldienst kon inhuren om me in huis te verplaatsen, had ik dat gedaan. Wat ongelofelijk bizar hoe een mens zich zo kan voelen en in zo’n absurde en onbegrijpelijke situatie terecht kan komen.

Gelukkig bleek deze ellendige en uitzichtloze toestand het begin van iets veel beters en mooiers. Het was de start van een weg naar groei en herstel. Helemaal hersteld ben ik trouwens nog niet, maar wat ben ik blij met alles wat ik wél weer kan.

TOT RUST KOMEN

Leren loslaten
Even terug in de tijd. Terug naar begin augustus 2009. Ik had net te horen gekregen dat ik een maand ziekteverlof kreeg. Daar zat (lag) ik dan. Thuis. Terwijl er op m’n werk nog zoveel te doen was. Die dingen bleven door m’n hoofd spoken. Het duurde een hele tijd voordat ik afstand kon nemen van m’n werk en ik er niet meer dagelijks aan dacht.
De eerste weken moest ik hard oefenen om ‘niets te moeten’. Om me niet schuldig te voelen dat ik zo weinig kon doen. En dat ik m’n werk en collega’s ‘in de steek liet’. Niets moeten maar het ook niet meer kunnen was ontzettend frustrerend. Je hebt een gezin dus er is altijd veel te doen. We hadden op dat moment kinderen van 6, 3 en nog geen één jaar, een baby dus. Ja, dat was een zware periode, niet alleen voor mij maar zeker ook voor mijn vrouw. Er kwam opeens een pak meer werk en verantwoordelijkheid op haar schouders terecht. En dat in een context van zorgen en onzekerheid over mijn gezondheid en onze toekomst.

Ontspanning vinden
Ik moest ondertussen proberen te ontspannen en te rusten. Ik sliep veel en leerde ontdekken welke dingen me ontspanden. Ja, dat moest ik echt gaan ontdekken want ik wist het eigenlijk niet goed. Welke activiteiten halen me uit mijn denkmodus waardoor ik alles even vergeet?

Vaak was ik in m’n vrije tijd ook bezig met leren, lezen en studeren. Maar je hoofd en hersenen hebben elke dag rust en ontspanning nodig. Zeker als je je hoofd overdag al veel gebruikt. Ik heb het echt moeten leren. Even niets. Gewoon stilte en rust. Een stripboek lezen, een puzzel maken, wandelen of fietsen, met de kinderen spelen en van hen genieten.

Ik zocht naar dat nulpunt. Naar dat moment waarop je de grond weer onder je voeten voelt. Dat je merkt dat die balans van energie krijgen en verbruiken weer in evenwicht komt. Als je op dat punt bent, kan je heel voorzichtig weer gaan opbouwen.

INZICHT KRIJGEN

Tijd met God
Ook al ben je tot weinig of niets in staat, met God praten kan altijd. En daar had ik nu veel tijd voor. Mijn wanhoop, angsten, onzekerheden en verdriet. Mijn vragen over mijn gezondheidstoestand en mijn toekomst legde ik allemaal bij Hem neer.

God gebruikte deze tijd om mij nieuwe inzichten te geven. Om me bewust te maken van mijn manier van denken en leven. Het was tijd om het roer om te gooien. Ik werd bepaald bij de dingen die me blokkeerden en mijn groei en vrijheid in de weg stonden.
Gods Geest brengt deze dingen op Zijn subtiele wijze en op het juiste moment aan de oppervlakte. Hij kent ons door en door en weet wanneer het tijd is voor een volgende stap. En zo werden er in die maanden heel wat onderwerpen op mijn bordje geworpen, zoals mijn kindertijd.

Hoe was het thuis?
Onze opvoeding en onze kindertijd laten een diepe indruk op ons na. Ze hebben grote invloed op ons denken en handelen. Onze ouders voedden ons naar best vermogen en met goede bedoelingen op. En daar mogen we hen dankbaar voor zijn. Maar ook zij namen de gebrokenheid van hun ouders mee in de opvoeding die ze ons gaven. Net zoals wij dat op onze beurt ook weer doen. Gelukkig mogen we een beroep doen op Gods genadige aanwezigheid in ons leven. Hij is begaan met ons en wil ons helpen om ongezonde patronen en bolwerken te doorbreken. Als we daarmee aan de slag gaan, is dat een zegen voor onszelf én voor de volgende generatie. God wil ons genezen en de opgelopen schade in ons leven herstellen. Hij buigt verdriet en pijn om tot vreugde en zegen (Jesaja 61: 1-3).

Wie ben ik?
Een ander thema waar ik me bewust van werd, was het ‘pleasen’. Als we al vroeg in ons leven zorg gaan dragen voor het (emotioneel) welzijn van mensen om ons heen, leren we een ongezond zorgpatroon aan. We leren ons te richten op het welzijn van anderen. Daardoor ontwikkelen we onvoldoende zelfstandigheid. We weten eigenlijk niet goed wat we zelf vinden en willen. Of we durven onvoldoende een eigen plek in de samenleving in te nemen. Ook dat was een werkpunt voor me waar ik bewust van werd in die periode.
Wat voel je je vrij worden als je merkt dat je dat ‘pleasen’ begint af te leren. Deze spreuk sluit daar mooi bij aan. ‘Don’t confuse the command to love with the disease to please’ (‘Verwar het gebod om lief te hebben niet met de ziekte van het behagen van anderen’). De ander liefhebben is niet hetzelfde als de ongezonde neiging om de ander te ‘pleasen’.

Grenzen leren aangeven
Het belang van gezonde grenzen ontwikkelen sluit hierbij aan. We hebben het in ons leven regelmatig nodig om grenzen aan te geven. Ze beschermen je tegen de afbraak van jezelf. Want je moet niet alleen ‘stop’ of ‘nee’ zeggen tegen anderen, maar ook tegen jezelf. Veel mensen die burn-out zijn, leven met de druk van perfectionisme. We moeten leren dat het best ook wat minder kan. Als perfectionisten presteren op 80% is dat voor veel anderen 100%.

Als je gezonde grenzen kunt aangeven, kan je ook beter investeren in anderen. Wie niet voor zichzelf zorgt, kan ook niet goed voor een ander zorgen. Je raakt uitgeput, gefrustreerd, verbitterd of oververmoeid als je jezelf altijd aan de kant schuift. Het is dus niet egoïstisch om op een gezonde manier voor jezelf te zorgen. Want dan kun je ook beter voor anderen zorgen.

Prioriteiten stellen
Keuzes maken en ‘nee’ zeggen, nog zo’n leuke uitdaging. Elk dag kom je het wel tegen. Je voelt de druk om ‘ja’ te zeggen maar je wilde eigenlijk ‘nee’ zeggen. Je grenzen worden dagelijks wel eens op de proef gesteld. Door je partner, je gezin, de gemeente of de familie. Iedereen heeft verwachtingen naar jou toe. Het is aan ons om daarin gezonde en doordachte grenzen te trekken. Als je voor jezelf prioriteiten hebt bepaald, wordt die keuze gemakkelijker. Waar steek ik m’n tijd wel en niet in? Waar liggen mijn gaven? Tot wat voel ik me geroepen?

Toen ik na een half jaar ziekteverlof halftijds ging werken, heb ik lange tijd bewust moeten kiezen wat ik wel en niet deed. In het begin was ik al blij dat ik m’n werk kon doen en er voor m’n gezin kon zijn. Dat was voor mij prioriteit nummer één. Als ik daarna nog energie over had, kon ik ook tijd in andere relaties steken. Je zou het graag anders willen, maar de weg naar herstel kost tijd en vraagt een gestage opbouw. Je geniet dan ook extra als je weer iets meer kan en je wereld langzaamaan wat groter wordt. Elke nieuwe mogelijkheid die je erbij krijgt, is een feest.

NIEUWE INZICHTEN EIGEN MAKEN

En nu de praktijk
Na een periode van rust waarin je nieuwe inzichten opdoet, is het tijd om het geleerde in je leven te verankeren. Anders dreigt het gevaar dat je die oude ongezonde patronen weer terug opneemt. Daarmee zijn we bij de derde fase van de behandellijn aanbeland.
God helpt ons om die nieuwe denk- en leefpatronen eigen te maken. Hij verlangt ernaar dat wij in vrijheid leven en ongebonden zijn.

Leven op Gods tempo
Na die burn-out moest ik me een nieuw levensritme eigen maken. Leren leven op Gods tempo. En dat is een heel andere weg dan de wereld ons voorspiegelt. Daar wordt hard werken en veel geld verdienen verheerlijkt. Ook nu ik al een tijdje als freelance copywriter werk, word ik daarmee geconfronteerd. Hoe deel ik m’n tijd in? Wanneer stop ik? Neem ik voldoende rust en ontspanning? Als we Zijn ritme aanhouden en Hem volgen, vinden we telkens weer voldoende rust en ontspanning in ons leven.

Nieuwe en gezonde wegen
Ik wens niemand een burn-out toe. Maar misschien kan het je wel helpen en bemoedigen om dit perspectief mee te nemen, namelijk dat een burn-out een teken kan zijn dat er iets in je leven moet veranderen. Dat er ongezonde patronen en bolwerken zijn die je vasthouden en je doen opbranden. Een burn-out kan je de gelegenheid bieden om nieuwe, betere wegen te ontdekken. Om gezondere denk- en leefwijzen aan te leren.

God wil zo graag dat we in Zijn waarheid wandelen en we Zijn vrijheid ervaren. Soms moeten we daarvoor door een dal van diepe duisternis. Maar we hoeven geen kwaad te vrezen, want Hij is erbij.

Eindnoot
1 Manuel en Sanneke Lub-Voerman, Burn-out! En nu? Metamorfose, magazine voor pastoraat en hulpverlening, 2de kwartaal 2014, p. 12-14.

BEKNOPT OVERZICHT BEHANDELLIJN BURN-OUT

1. Tot rust komen
 Uitrusten
 Opnieuw leren ontspannen
 Weekplanning opschrijven en komen tot een balans die nú haalbaar is

2. Inzichten verwerven, wat heeft tot deze burn-out geleid?
 Inzicht in ongezonde (denk of leef-)patronen in de werksituatie
 Inzicht in oorzaken van ongezonde denk- of leefpatronen die in het verleden liggen
 Inzicht in energievreters en energiegevers
 Inzicht in eigen reacties op stress
 Inzicht rond de mogelijke aanwezigheid van perfectionisme
 Gevoel, gedachten, gedrag, gewoonten worden geanalyseerd en opnieuw bekeken

3. Nieuwe inzichten implementeren
 Evaluatie van het proces van de cliënt en inzicht in welke thema’s vastgehouden moeten worden
 Manieren vinden om nieuwe inzichten toe te passen (veranderen en verankeren)
 Nieuwe inzichten/aanpak voor de werk- en privésituatie toepassen